Í skrivandi stund komu aftur boð um, at semingsstovnurin varð boðsendur. Hesu ferð er talan um Heilsuhjálparafelagið og Kommunala Arbeiðsgevarafelagið. Stutt frammanundan var talan um Ljósmøðrafelagið og Fíggjarmálaráðið.
Eg siti og undrist yvir gongdina, samstundis sum eg fái tankan, at tað er semingsstovnurin, sum hevur fingið ábyrgdina av at gera sáttmálar og leggja lønarlagið á føroyska arbeiðsmarknaðinum.
Hvør hevur ábyrgdina av støðuni, eru sikkurt fleiri meiningar um, men frá mínum sjónarhorni hava vit ein stóran trupulleika.
Eg eri av tí fatan, at fakfeløgini og arbeiðsgevarin eiga at gera avtalur, sum skipa okkara arbeiðsmarknað á ein burðardyggan hátt. Tað eigur heilt einkult at verða skipaður ein arbeiðsmarknaður, har øll fólk kunnu virka út frá teimum fortreytum, hvør einkultur hevur. Arbeiðið eigur at verða skipað á ein hátt, ið tryggjar, at fólk kunnu virka alt arbeiðslívið uttan at missa førleikar – hvørki kropsligar ella sálarligar. Vit eiga at skipa ein arbeiðsmarknað, sum er til gleði og gagn fyri allar føroyingar.
Hetta er bara ikki støðan!
Í staðin hava vit skapt ein arbeiðsmarkað, ið krevur meira enn 110% av hvørjum arbeiðstakara hvønn einasta dag. Hesin háttur ber sjálvsagt ikki til.
Orsøkin til, at vit eru í hesu støðu, er eftir mínari fatan heilt einfalt, at Føroyar vilja ikki flyta seg inn í veruleikan. Vit verða stýrd av einari tankagongd, ið hoyrir til í farnari tíð. Inn ímillum siti eg við einari fatan av, at vit verða stýrd av dinosaurum, sum fara trampandi fram eftir egnari hugsan uttan at lurta eftir, hvat rørir seg í samfelagnum. Hesir dinosaurar royna at trýsta egnan hugburð um, hvussu føroyingurin eigur at vera, niður yvir okkara yngra ættarlið, og geva sær als ikki far um, hvat verður sagt, ella hvørji ynski yngra ættarliðið hevur til, hvussu tey ynskja at skipa ein nútímans gerandisdag, har man fær arbeiðslív og familjulív at hanga saman, og hvussu tey ynskja, at framtíðin skal vera.
Eftir mínari fatan eru tað eisini hesir dinosaurar, ið hava ábyrgdina av, at tað ikki eydnast at finna semjur á arbeiðamarknaðinum. Eg siti við einari fatan av, at tankin er, at “vit gera sum vit plaga. So hvørva trupulleikarnir fyrr ella seinni”. Tað fer bara ikki at henda – dinaosaurarnir hava gloymt at lurta.
Tað eru meira enn 50 ár síðani, at ein politiskt skaptur trupulleiki tók seg upp. Lønarlagið varð lagt í rammur og hevur verið fasthildið har líka síðani. Til hvørjar einastu samráðingar síðani hevur Felagið Føroyskir aSjúkrrøktarfrøðingar víst á órættin og biðið um at fáa løninina rættaða til útbúgvingarlongd og ábyrgd. Tað hevur verið sum at sletta vatn á gás. Dinosaurarnir hava gjøgnum árini heilt greitt víst, at einki ynski var frá teimum at rætta upp á nakað. Tey bleytu virðini høvdu og hava ikki uppborið hægri raðfesting, enn tey høvdu fyri 50 árum síðani, og tí enda alt ov nógvar lønarsamráðingar við ófriði og stíðsstigum.
Vanligi tankin um, at útboð og eftirspurningur eiga at stýra kostnaðinum, er als ikki galdandi innan tey bleytu virðini. Her ynskja almennu Føroyar at fáa meira fyri minni borið fram við sjónarmiðinum, at lønin als ikki hevur alt at siga.
Ofta verður hetta sjónarmið fylgt av einari útsøgn um, at arbeiðsumhvørvið hevur líka stóran týdning sum lønin. Verður so nakað gjørt fyri at betra arbeiðsumstøðurnar? – Nei! Arbeiðsgevarin letur standa til, meðan støðan versnar. Hesi sjónarmið eru eftir mínum tykki beinleiðis tvætl. Sjálvandi hevur tann løn, ein vinnur við at arbeiða, alt at siga. Tey fólkini, ið starvast innan bleytu virðini, skulu eins og øll onnur uppihalda sær og sínum, og tað kann bert gerast við einari tíðarhóskandi løn.
Kanska eitt sindur bláoygd ímyndi eg mær, at dinosaurarnir hyggja upp og sláa oyrini út. Onkursvegna geva sær fær um, hvat rørir seg í samfelagnum og fyrihalda seg til, at vit eru komin inn í ár 2022.
Starvsfólkatrotið innan øll tey “bleytu” økini er stórt og vaksandi. Málið má vera at draga nógv fleiri fólk til økini fyri at bjóða føroyinginum eina dygdargóða vælferðatænastu. Sjálvt dinosaurar mugu duga at síggja, at lønin er eitt avgerandi tól fyri at náa hesum máli. Hetta má gerast við, at politiska skipanin tekur ábyrgd av tí yvir 50 ára gomlu avgerðini um at fastfrysta fakbólkar í einari lønarskipan og endurhugsa, hvønn týdning bleytu virðini hava.
Ella er tankin veruliga at halda fram sum nú? “Fríi” samráðingarrætturin er eitt eiti, ið ongan týdning hevur, og tað er latið semingsstovninum í hendi at leggja lønarlagið?
Óluva í Gong, forkvinna